Đất ruộng ở ĐBSCL và Đông Nam Bộ thường bị phèn, mặn, bạc màu, làm lúa còi cọc, năng suất thấp. Việc cải tạo đất ruộng trước khi trồng lúa giúp đạt năng suất cao, hạt mẩy, ít sâu bệnh. Bài viết hướng dẫn cách nhận biết và xử lý đất bằng vôi, humic, vi sinh, lân nung chảy, tiết kiệm chi phí, canh tác hiệu quả.
ĐIỀU KIỆN CẦN ĐỂ XUỐNG GIỐNG LÚA
- ĐẤT TỐT GIÚP LÚA KHỎE
- pH lý tưởng: 5,5-6,5 để cây hấp thụ dinh dưỡng tốt.
- Độ mặn thấp: EC dưới 2 mS/cm, tránh rễ bị ngộ độc muối.
- Độ phì nhiêu: Đất tơi xốp, giàu chất hữu cơ, không bị chai cứng.
- Không ngập phèn: Nước phèn làm rễ lúa thối, cây còi cọc.
- TRIỆU CHỨNG ĐẤT XẤU
- Đất phèn: Nước ruộng màu vàng cam, rễ lúa đen, lá vàng, cây chậm lớn.
- Đất mặn: Đất khô, có lớp muối trắng trên bề mặt, lúa héo, lá cháy mép.
- Đất bạc màu: Đất cứng, ít mùn, lúa còi cọc, lá nhạt, đẻ nhánh kém.
QUY TRÌNH KỸ THUẬT CẢI TẠO ĐẤT RUỘNG BỊ PHÈN, MẶN, BẠC MÀU
Bước 1: Đánh giá đất
- Kiểm tra pH và độ mặn bằng máy đo (hoặc hỏi đại lý VTNN).
Ví dụ: Đất ở Cà Mau, Bạc Liêu thường mặn cao (EC > 4 mS/cm), cần xử lý kỹ.
- Quan sát ruộng: Nước vàng cam là dấu hiệu phèn, lớp muối trắng là đất mặn.
Bước 2: Rửa phèn, mặn
- Đất phèn: Bơm nước ngọt vào ruộng, ngâm 2-3 ngày, tháo ra, lặp lại 2-3 lần để giảm phèn.
- Đất mặn: Rửa bằng nước ngọt 3-4 lần, mỗi lần ngâm 1-2 ngày, tháo nước ra kênh.
Lưu ý: Làm trước khi bón phân 15-20 ngày, đảm bảo nước tháo không ảnh hưởng ruộng bên cạnh.
Bước 3: Bón vôi và phân hữu cơ
- Vôi nông nghiệp: Rải 300-500 kg/ha vôi bột (CaCO₃) lên ruộng khô, cày trộn đều để trung hòa phèn, giảm mặn.
- Phân hữu cơ: Bón 5-10 tấn/ha phân chuồng hoai mục (phân bò, gà) hoặc 2-3 tấn/ha phân hữu cơ vi sinh để tăng độ phì.
- Humic: Bón 10-15 kg/ha axit humic dạng hạt, trộn vào đất để cải thiện cấu trúc, giữ nước.
Bước 4: Phân hủy rơm rạ
- Rải 5-10 kg/ha vi sinh Trichoderma lên rơm rạ vụ trước, giữ ẩm 5-7 ngày để phân hủy, bổ sung chất mùn.
- Lợi ích: Tăng độ tơi xốp, giảm nấm bệnh trong đất.
Bước 5: Bón lân và vi sinh
- Lân nung chảy: Bón 300-500 kg/ha, cày trộn sâu 15-20 cm để rễ lúa hấp thụ tốt.
- Vi sinh: Rải 5-10 kg/ha vi sinh phân giải lân (Bacillus megaterium) hoặc cố định đạm (Azotobacter) để tăng dinh dưỡng sẵn có.
SẢN PHẨM HỖ TRỢ CẢI TẠO ĐẤT
Vôi nông nghiệp
- Công dụng: Trung hòa pH, giảm phèn, mặn, giúp đất tơi xốp.
- Liều lượng: 300-500 kg/ha, rải đều trước khi cày.
Axit humic
- Công dụng: Tăng chất hữu cơ, giúp đất giữ nước, rễ lúa phát triển mạnh.
- Liều lượng: 10-15 kg/ha, trộn với phân hữu cơ.
Nguồn: Mua tại đại lý VTNN, giá khoảng 20.000-30.000 đồng/kg.
Vi sinh (Trichoderma, Bacillus megaterium)
Công dụng: Phân hủy rơm rạ, phân giải lân, tăng dinh dưỡng, ức chế nấm bệnh.
- Liều lượng: 5-10 kg/ha, rải đều hoặc pha 20-30 g/16 lít nước phun lên đất.
Lưu ý: Bảo quản nơi khô ráo, tránh nắng gắt để vi sinh không chết.
Biện pháp tự nhiên
- Tận dụng phân chuồng từ bò, gà, hoặc rơm rạ vụ trước để giảm chi phí.
- Trồng luân canh cây họ đậu (đậu phộng, đậu nành) sau vụ lúa để bổ sung đạm tự nhiên.
Lân nung chảy
- Công dụng: Cung cấp photpho, giúp rễ lúa khỏe, đẻ nhánh tốt.
- Liều lượng: 300-500 kg/ha, bón trước gieo sạ 7-10 ngày.
Lưu ý, khuyến cáo và mẹo kỹ thuật
- Kiểm tra đất trước vụ: Dùng máy đo pH, EC hoặc nhờ đại lý kiểm tra. Đất pH dưới 4,5 hoặc EC trên 4 mS/cm cần xử lý kỹ.
- Không bón vôi quá nhiều: Trên 500 kg/ha có thể làm đất kiềm, cây khó hấp thụ dinh dưỡng.
- Thời điểm cải tạo: Làm trước gieo sạ 15-20 ngày để đất ổn định.
- Mẹo tiết kiệm: Tận dụng phân chuồng từ chăn nuôi, rơm rạ từ vụ trước, kết hợp vi sinh để giảm chi phí mua phân.
- Thăm ruộng: Sau khi bón vôi, humic, kiểm tra đất xem còn dấu hiệu phèn (nước vàng) hay mặn (muối trắng) không.
Câu chuyện thành công: Chị Tư ở Cần Thơ cải tạo đất phèn bằng vôi (400 kg/ha) và phân hữu cơ (5 tấn/ha), kết hợp vi sinh Trichoderma. Vụ lúa OM5451 sau đó đạt 7,5 tấn/ha, tiết kiệm 20% chi phí phân bón.